Táo bón chức năng trẻ em là gì? Có nguy hiểm không?

Táo bón là vấn đề thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Có đến 30% trẻ em đến khám chuyên khoa tiêu hóa vì vấn đề táo bón. Trong số đó, có đến hơn 90% là táo bón chức năng. 

1. Táo bón chức năng là gì?

Khác với táo bón thực thể xuất phát từ tổn thương cấu trúc tại đường tiêu hóa hoặc ngoài đường tiêu hóa; rối loạn hormon hoặc các chất hóa học trong cơ thể. Táo bón chức năng xuất phát từ bộ máy tiêu hóa chưa hoàn thiện ở trẻ hay các yếu tố liên quan đến tâm lý, thần kinh. Chính vì thế, táo bón chức năng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường xuyên diễn ra và tái phát. 

2. Tiêu chuẩn Rome IV cho chẩn đoán táo bón chức năng 

Các rối loạn chức năng đường tiêu hóa thường gặp ở trẻ em, bao gồm một loạt các rối loạn nhưng không thể giải thích được bằng bất thường về cấu trúc hay sinh hóa. Dựa trên những hiểu biết về dịch tễ học, sinh lý bệnh học, hệ thống phân loại Rome với các tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh lý rối loạn đường tiêu hóa đã được hình thành. Điều này đã giúp cho việc chẩn đoán táo bón chức năng cũng như các bệnh lý rối loạn đường tiêu hóa khác được chính xác, rõ ràng và dễ dàng hơn.

Theo tiêu chuẩn Rome IV, táo bón chức năng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 4 tuổi được chẩn đoán khi có ít nhất 2 trong số các triệu chứng sau:

• Đi tiêu dưới 2 lần/tuần
• Tiền sử nín giữ phân
• Tiền sử tiêu phân cứng hoặc đau khi đi tiêu
• Tiền sử tiêu phân lớn
• Có khối phân lớn trong trực tràng. 

Với trẻ đã biết đi tiêu, có thể sử dụng các tiêu chí bổ sung sau:

• Ít nhất 1 lần/tuần đi tiêu không kiểm soát sau khi đã biết đi tiêu
• Tiền sử tiêu phân lớn, nghẹt bồn cầu

Nếu chỉ có 1 tiêu chuẩn Rome IV và không chắc chắn táo bón chức năng; có dấu hiệu cảnh báo táo bón thực thể hoặc táo bón kháng trị, cha mẹ cần đưa trẻ đi thăm khám hậu môn trực tràng để loại trừ bệnh thực thể và có phương pháp điều trị thích hợp. 

Một số triệu chứng và dấu hiệu cảnh báo táo bón nguyên nhân thực thể mẹ có thể tham khảo như:

• Táo bón xuất hiện rất sớm (trước 1 tháng tuổi)
• Tiêu phân su sau 48h sau sinh
• Tiền sử gia đình có người mắc bệnh Hirschsprung
• Phân nhỏ và dài như bút chì
• Giảm phản xạ, lực cơ, trương lực cơ hai chân
• …..

3. Vòng luẩn quẩn của táo bón chức năng

Có bé táo bón vì nín nhịn, không chịu đi chỉ vì một số lý do khá bất ngờ:

• Bé trì hoãn việc đi tiêu nếu nơi đó khiến bé không thoải mái (thường ở những bé bắt đầu đi học)
• Bé bận rộn, tập trung vào chuyện khác và bỏ qua nhu cầu sử dụng nhà vệ sinh
• Khi đi tiêu, bé có thể bị đau do phân cứng, làm rách hậu môn khiến bé quyết định nhịn luôn để tránh bị đau

Vì vậy, dù chỉ bắt đầu từ một nguyên nhân nhỏ do bỏ quên hay không thích, nếu không được khắc phục sớm bé sẽ dễ dàng rơi vào vòng tròn luẩn quẩn của táo bón:

Vòng tròn luẩn quẩn của táo bón chức năng

Cứ thế, tác hại của vòng tròn luẩn quẩn này càng lớn và cuối cùng, táo bón nặng, khối phân đóng trong trực tràng lớn dần lên. Bé không thể giữ được nữa nên làm són phân, đi tiêu không kiểm soát được. Điều này khiến bé thực sự xấu hổ và sợ hãi nên sẽ thu mình lại, ngại tham gia các hoạt động trường lớp như bạn bè cùng trang lứa. 

4. Điều trị táo bón chức năng trẻ em như thế nào?

Nguyên tắc điều trị táo bón chức năng

Chế độ dinh dưỡng

Thực tế, khi con trẻ bị táo bón, cha mẹ liền nghĩ đến việc bổ sung chất xơ là thói quen khá phổ biến. Điều này có phần đúng nhưng chưa đủ. Thực tế, nhiều trẻ  em không thích ăn rau nên thường thiếu chất xơ. Việc bổ sung sẽ giúp trẻ lấy lại mức dinh dưỡng chất xơ cân bằng, hỗ trợ cho quá trình tiêu hóa bình thường chứ không có ý nghĩa “thần thánh”. Ở trẻ táo bón, cha mẹ cần lưu ý đảm bảo cung cấp đủ nước và chất xơ theo nhu cầu thông thường (không cần dư). Chế độ dinh dưỡng là cần thiết trong dự phòng táo bón tái phát, nhưng không phải là giải pháp điều trị đơn độc đầu tay trong táo bón.

Lối sống

Mẹ cần tập cho bé thói quen đi cầu tự nhiên, thích hợp. Tìm và khắc phục các nguyên nhân khiến trẻ nín giữ phân

Dùng thuốc

Theo các chuyên gia tiêu hóa, dùng thuốc có vai trò rất quan trọng và là lựa chọn hàng đầu trong điều trị táo bón. Tiến trình này có thể kéo dài hàng năm. Thường là 6-12 tháng hoặc ít nhất 2 tháng sau khi đã đạt được mục tiêu điều trị.

Điều trị đặc hiệu táo bón qua 2 giai đoạn:

Trong khi chẩn đoán táo bón chức năng thường khá dễ dàng thì việc điều trị vẫn còn nhiều thách thức, bởi việc sử dụng thuốc thường yêu cầu thời gian dài. 

Khác với bệnh cảm cúm, viêm họng, sổ mũi,… xuất phát từ virus, vi khuẩn mà trẻ vẫn hay thường gặp, việc loại trừ nguyên nhân đã khắc phục được phần lớn tình trạng bệnh và chỉ trong thời gian ngắn. Song táo bón chức năng liên quan nhiều đến yếu tố tâm lý, thói quen của trẻ. Bên cạnh giai đoạn tống phân giúp loại trừ lượng phân tồn ứ lâu ngày trong đại tràng, khắc phục triệu chứng tạm thời thì giai đoạn duy trì là quan trọng để hỗ trợ trẻ hình thành lại thói quen đi tiêu tự nhiên.

Giai đoạn tống phân

Nếu có phân cứng đóng khối trong đại tràng. Không thực hiện giai đoạn này sẽ làm trẻ són phân, tăng nguy cơ bỏ điều trị. 

Giai đoạn tống phân trong điều trị táo bón

• Polyethylene glycol 3350 (PEG 3350): là dược chất được sử dụng đầu tay để tống phân, dùng trong 3-6 ngày. (Có thể dùng Lactulose (liều cao) thay thế nếu không có PEG)
• Không nên sử dụng các thuốc đường trực tràng để tống phân, trừ khi tất cả các thuốc đường uống thất bại
• Thụt tháo (tại bệnh viện hoặc theo chỉ định của bác sĩ) 1 lần/ngày trong 3-6 ngày và chỉ dùng khi tất cả các thuốc đường uống thất bại

Giai đoạn duy trì

Giai đoạn 2: điều trị duy trì

• Bắt đầu điều trị duy trì càng sớm càng tốt khi trẻ đã tống hết phân. 
• PEG 3350 là dược chất được sử dụng đầu tay trong điều trị duy trì. (Có thể dùng Lactulose thay thế nếu không có PEG)
• Điều chỉnh liều tùy theo triệu chứng và đáp ứng. Thường bắt đầu bằng ½ liều tống phân. Mục tiêu chỉnh liều là giúp trẻ tiêu phân mềm 1-2 lần / ngày. Cần duy trì liều này ít nhất 2 tháng. Không nên ngưng thuốc đột ngột, cần giảm liều từ từ trong vài tháng. 
• Chỉ ngưng thuốc nếu trẻ đã hết tất cả triệu chứng của táo bón ít nhất 1 tháng. Nếu trẻ trong giai đoạn tập sử dụng toilet thì điều trị duy trì cần kéo dài cho đến khi khi trẻ đã hình thành tốt thói quen này. 
• Trong giai đoạn duy trì, không khuyến cáo bơm hậu môn
• Có thể thêm thuốc nhuận trường nhóm kích thích nếu PEG/Lactulose không đạt hiệu quả. 

PEG 3350 _ Khuyến nghị lựa chọn đầu tay trong GIẢI QUYẾT & KIỂM SOÁT táo bón chức năng ở trẻ sơ sinh và trẻ em.

PEG 3350 (macrogol 3350) – lựa chọn đầu tay khi trẻ táo bón

Khám phá: Buona PEGinpol (PEG 3350) _ Không còn mếu máo vì táo